قربانی در واقع به معنی پیشکش آوردن و هدیه دادن است. چیزی که در این هدیه دادن و پیشکش آوردن بسیار مهم است آن است که این عمل با خلوص نیت انجام پذیرد.

قربانی کردن در واقع ریشه در ایران باستان دارد. انسان‌ها در ادوار گذشته برای به دست آوردن ترحم خدایان، موفقیت در جنگها، دور کردن خود از معرض امراض و شکرگذاری به قربانی کردن حیوانات و یا انسانها مبادرت می‌کردند.

در پاره‏ای از موارد در امر قربانی افراط صورت می‏گرفت و به این علت در برخی ادیان و ملل منسوخ گردیده است. به طوری که در دوران آریایی زردشت به دلیل خروج آریاییان از حد اعتدال در قربانی کردن با این آیین مبارزه سختی کرده و آن را حذف می‌کند.

قربانی

قربانی، از دو قسمت «قربان» و «ی» تشکیل شده که ترجمه فارسی آنها می شود «نزدیک کننده» «من». در فرهنگ دینی به هر چیزی که سبب قرب و نزدیکی انسان به خدا شود واژه قربان بر آن اطلاق می گردد. در روایت می خوانیم: «الصَّلَاةُ قُرْبَانُ كُلِّ تَقِی‏»؛ نماز نزدیک کننده متقیان به خداوند متعال است.(کافی3/265)

در روایتی که در روضه کافی آمده است هابیل گوسفندی از دامهای خود را برای تقرب به درگاه خدا آورد و قابیل مقداری از محصول زراعت خود را در نهایت فَتُقُبِّلَ قُرْبَانُ هَابِیلَ وَ لَمْ یُتَقَبَّلْ قُرْبَانُ قَابِیلَ قربان هابیل پذیرفته شد و قربان قابیل نه.(1) در همین روایت است که عبارت «قربانی» آمده است و دقیقا همان معنایی را دارد که ما در ابتدا برای آن ارائه کردیم.

قربانی در عید قربان

قربانی در عید قربان به آن حیوانی گفته می شود که برای قرب و نزدیکی به خداوند متعال ذبح یا نحر می شود.(2) باید توجه داشت که خداوند متعال نیازی به گوشت این حیوانات ندارد؛ آنچه که در این جریان اثرگذار است و همان موجب قرب الی الله می شود تقوا، اطاعت پذیری و حرکت برای انجام دستور خداست که از این قربانی در جان قربانی کننده می ماند.

خداوند متعال می فرماید:

لَن یَنَالَ اللَّهَ لحُومُهَا وَ لَا دِمَاؤُهَا وَ لَاكِن یَنَالُهُ التَّقْوَى‏ مِنكُمْ(37/حج)؛ هرگز گوشتها و خونهایشان به خدا نمى‏رسد؛ بلكه تقواى شما به او مى‏رسد.

قربانی واجب و مستحب

بر کسانی که مشغول اعمال حج هستند واجب است تا در روز دهم ذی الحجه یا همان عید قربان؛ شتر، گاو، بز و یا گوسفندی را در منا ذبح کنند.

اما کسانی که در حج نیستند:

امام صادق علیه السّلام فرمود: در یوم النحر (یعنى روز عید قربان) هیچ عملى بهتر از آن نیست كه خونى به رسم قربانى ریخته شود یا در مسیر احسان به والدین یا خویشاوندى كه قطع رحم مى‌كند گامى برداشته شود و آنكه حاجی درباره آن خویشاوند، تفضّل بیشترى مبذول دارد و در گفتن سلام سبقت جوید یا از قسمت مرغوب گوشت قربانى اطعام كند و پس از آن بقیّه همسایگان خود را از یتیمان گرفته تا مسكینان و بردگان را به استفاده از آن فراخواند و اسیران را تفقّد كند.

شیخ صدوق(ره) در شرح این فراز می نویسد: «بزرگان برآنند كه این اعمال در روز عید قربان بطور مطلق مطلوب است اگر چه در مِنا نباشد و ما اضافه مى‌كنیم اگر چه قربانى در روز عید قربان نباشد؛ لكن در منا و روز عید قربان ثوابش بیشتر خواهد بود.»

امّ سلمه نزد پیمبر آمد و گفت: یا رسول اللّه عید أضحى فرا می رسد و من بهاى قربانى ندارم، پس آیا اجازه دارم قرض بگیرم و قربانى كنم؟ حضرت فرمود: قرض بگیر و قربانی كن؛ زیرا آن قرضی است اداشدنى (یعنى این‌ قرض را خداوند سبحان ادا مى‌كند چون در جهت رضاى اوست).(3)

بنابراین بر دیگرانی که در احرام نیستند مستحب است در روز عید قربان یکی از این حیوانات را بنا بر سنت الهی قربانی نمایند؛ در این مورد لازم نیست که حتما قربانی کننده قبلا حج رفته و حاجی شده باشد. این عمل مانند نمازی که در این روز خوانده می شود یکی از اعمال بسیار سفارش شده است که عمل به آن احیای شعار الهی در جامعه است که یقینا اگر مردم به آن اقبال کنند و نشانه های آن در کوی برزن جلوه گری کند اسباب عنایت و ریزش رحمت الهی را در پی خواهد داشت که این وعده خداوند در قرآن کریم است که «اگر اهل شهرها و آبادى‏ها ایمان مى‏آوردند و پرهیزكارى پیشه مى‏كردند، یقیناً [درهاىِ‏] بركاتى از آسمان و زمین را بر آنان مى‏گشودیم.‏»(4)

خوردن از گوشتی که خود فرد قربانی کرده است

در روایت است که امام باقر علیه السّلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السّلام را معمول چنین بود كه روز عید قربان غذایى نمى‌خورد تا از گوشت قربانى خود غذائى تناول كند.(5) و نیز آن حضرت فرمود: در روز‌ عید قربان چیزى نخور مگر از گوشت قربانى خود و اگر قدرت تمكن مالى براى قربانى كردن ندارى در این صورت معذورى.(6)

از این روایات به دست می آید اگر برای انسان مقدور بود در روز عید، قربانی کرد اولین چیزی که در آن روز می خورد از گوشت همان قربانی باشد.

امیرالمومنین علیه السلام می فرمود: چون مراسم قربانى را برگزار كردید از گوشت قربانى بخورید و هدیّه بدهید و خدا را به پاس این نعمت كه گوشت شتران و گاوان و گوسفندان را روزى شما ساخته؛ سپاسگزارى كنید.(7)

کیفیت تقسیم قربانی

در روایات است که امامان معصوم علیهم السلام یک سوم قربانی را به همسایگان، یک سوم آن را به نیازمندانی که درخواست داشتند می دادند و یک سوم باقی مانده را برای خانواده خود نگه می داشتند(8) از این رو مستحب است كه قربانى سه قسمت شود: یك سوم آن را خودش بخورد و یك سومش را صدقه بدهد و یك سومش را هدیه نماید و احتیاط آن است كه چیزى از آن بخورد اگر چه واجب نیست.(9)

بنابراین اگر کسی علاقه مند بود تمام گوشت قربانی را برای خود نگه دارد منعی نخواهد داشت.

پی نوشت ها:

1. وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبا قُرْباناً فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِما وَ لَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ (آیه27- سوره مائده)

2. حیواناتی مانند گوسفند و بز و گاو به صورت ذبح کشته می شوند ولی شتر به صورت نحر.

3. من لا یحضره الفقیه - ترجمه؛ ج‌3، ص: 41-45

4. سوره اعراف آیه 96

5. من لا یحضره الفقیه - ترجمه، ج‌2، ص: 214‌

6. همان ص213

7. همان ص233

8. همان ج‌3، ص: 381

9. تحریرالوسیلة - ترجمه؛ ج‌2، ص: 259